Η ιδιόγραφη διαθήκη αποτελεί τον πιο απλό και οικονομικό τρόπο με τον οποίο κάποιος μπορεί να εκφράσει τη βούλησή του για τη διανομή της περιουσίας του μετά θάνατον. Σύμφωνα με τον νόμο, για να είναι έγκυρη, πρέπει να έχει γραφεί ολόκληρη με το χέρι του διαθέτη, να φέρει πλήρη χρονολογία και να έχει υπογραφεί από τον ίδιο. Δεν απαιτείται καμία άλλη τυπική διαδικασία ή παρουσία μαρτύρων.

Η χρονολογία είναι στοιχείο ουσιώδες για την εγκυρότητα της ιδιόγραφης διαθήκης. Μέσα από αυτήν διαπιστώνεται αν ο διαθέτης είχε την αναγκαία ικανότητα για τη σύνταξη διαθήκης κατά τη συγκεκριμένη ημερομηνία, ενώ σε περιπτώσεις πολλαπλών διαθηκών, καθορίζει ποια είναι η τελευταία και επομένως ισχύουσα. Αν λείπει ή είναι ελλιπής, η διαθήκη μπορεί να θεωρηθεί άκυρη.

Η ιδιόγραφη διαθήκη μπορεί να συνταχθεί οποτεδήποτε, χωρίς κανένα κόστος και με πλήρη μυστικότητα. Αυτή η ευκολία την καθιστά ελκυστική επιλογή, ωστόσο  υπάρχουν και κάποιοι κίνδυνοι, οι οποίοι δεν πρέπει να υποτιμηθούν.

Πρώτος και πιο προφανής κίνδυνος είναι η πιθανότητα απώλειας ή καταστροφής της διαθήκης. Επειδή πρόκειται για ένα χειρόγραφο έγγραφο που συνήθως φυλάσσεται στο σπίτι ή σε ιδιωτικό χώρο, δεν αποκλείεται να χαθεί ή ακόμη και να καταστραφεί σκόπιμα από κάποιο πρόσωπο, που έχει συμφέρον να αποκρύψει τη βούληση του διαθέτη. Για τον λόγο αυτό, πολλοί επιλέγουν να παραδώσουν την ιδιόγραφη διαθήκη προς φύλαξη σε συμβολαιογράφο, ο οποίος εξασφαλίζει τόσο την ασφάλεια όσο και τη μελλοντική ανεύρεσή της. Ο διαθέτης, πάντως, μπορεί να την παραδώσει και σε οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο επιθυμεί, ακόμη και σε εκείνον που ορίζει ως κληρονόμο. Αντίθετα, η φύλαξη σε τραπεζική θυρίδα, αν και θεωρείται ασφαλής, μπορεί να δημιουργήσει ταλαιπωρία, καθώς οι τράπεζες επιτρέπουν το άνοιγμα της θυρίδας μόνο αφού νομιμοποιηθούν οι κληρονόμοι.

Ένα ακόμη ζήτημα που απασχολεί συχνά την νομική πράξη είναι η αμφισβήτηση της γνησιότητας της γραφής. Μάλιστα, όταν με ιδιόγραφη διαθήκη ορίζεται ως αποκλειστικός κληρονόμος πρόσωπο που δεν είναι σύζυγος ή συγγενής του διαθέτη μέχρι και τέταρτου βαθμού, ο νόμος επιβάλλει τη διενέργεια γραφολογικής πραγματογνωμοσύνης. Στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι η διαθήκη πράγματι γράφτηκε και υπογράφηκε από τον διαθέτη.

Ακόμα όμως, κι όταν δεν είναι υποχρεωτική η διενέργεια γραφολογικής πραγματογνωμοσύνης, καλό είναι να αποφεύγεται η ιδιόγραφη διαθήκη σε περιπτώσεις όπου είναι πιθανή η αμφισβήτηση της βούλησης του διαθέτη. Αν, για παράδειγμα, κάποιος έχει έξι ανίψια και επιλέξει να αφήσει την περιουσία του μόνο σε ένα από αυτά, τα υπόλοιπα έχουν δικαίωμα να προσφύγουν στη δικαιοσύνη ζητώντας την ακύρωση της διαθήκης, προκειμένου να διεκδικήσουν το εξ αδιαθέτου μερίδιό τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η επιλογή ενός άλλου τύπου διαθήκης μπορεί να αποτρέψει πολύχρονες δικαστικές διαμάχες.

Από την 1η Νοεμβρίου 2025, τίθενται σε ισχύ κάποιες αλλαγές στη διαδικασία δημοσίευσης ιδιόγραφων διαθηκών. Η δημοσίευση πλέον θα πραγματοποιείται αποκλειστικά από συμβολαιογράφους, οι οποίοι θα συντάσσουν πρακτικό στο οποίο θα περιλαμβάνεται ολόκληρο το κείμενο της διαθήκης και θα βεβαιώνουν τα εξωτερικά ελαττώματά της. Το πρακτικό αυτό θα καταχωρίζεται στο Μητρώο Διαθηκών, ενώ το πρωτότυπο έγγραφο θα παραμένει στο αρχείο του συμβολαιογράφου.

Παράλληλα, η κήρυξη μιας ιδιόγραφης διαθήκης ως κυρίας θα γίνεται επίσης με πράξη συμβολαιογράφου, εφόσον η γνησιότητα της γραφής και της υπογραφής του διαθέτη βεβαιώνεται από δύο μάρτυρες και ο αιτών εκπροσωπείται από πληρεξούσιο δικηγόρο.

Οι αλλαγές αυτές αφορούν θανάτους που επέρχονται μετά την 1η Νοεμβρίου 2025. Για τους προγενέστερους θανάτους, παραμένει σε ισχύ η αρμοδιότητα των Πρωτοδικείων για τη δημοσίευση των διαθηκών και την έκδοση των σχετικών πιστοποιητικών. Από την 16η Σεπτεμβρίου 2026, ωστόσο, όλες οι δημοσιεύσεις, ανεξαρτήτως χρόνου θανάτου, θα γίνονται πλέον αποκλειστικά από συμβολαιογράφους.

Συμπερασματικά, η ιδιόγραφη διαθήκη παραμένει ένα χρήσιμο εργαλείο, αλλά απαιτεί προσοχή. Ο διαθέτης πρέπει να φροντίζει να είναι σαφής στις διατυπώσεις του, να τηρεί αυστηρά τις προϋποθέσεις εγκυρότητας και να εξασφαλίζει την ασφαλή φύλαξη του εγγράφου. Σε κάθε περίπτωση, η νομική καθοδήγηση από δικηγόρο πριν από την σύνταξη της διαθήκης είναι η ασφαλέστερη επιλογή τόσο για την επιλογή του καταλληλότερου τύπου διαθήκης όσο και για τον ασφαλή περιουσιακό προγραμματισμό.

Σε συνεργασία με την Εταιρεία Alzheimer Αθηνών και τις Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα EE οι Δικηγόροι, Κωνσταντίνος Πικραμένος και Γιάννης Μπιλιάνης, παρουσιάζουν το βιβλίο με τίτλο «ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΙΛΗΣΟΥΜΕ: ένας οδηγός για τον προγραμματισμό περιουσιακών και προσωπικών ζητημάτων».

Διαβάστε το σχετικό αφιέρωμα στην εφημερίδα Καθημερινή από τη Λίνα Γιάνναρου:

https://www.kathimerini.gr/society/562511104/apofasizontas-gia-ti-zoi-prin-apo-to-skotadi-tis-anoias/

Το έργο απευθύνεται σε μη νομικούς και καλύπτει τα βασικά σημεία του περιουσιακού και προσωπικού προγραμματισμού.

Όταν μιλάμε για τον προγραμματισμό περιουσιακών ζητημάτων αναφερόμαστε σε έναν συνολικό προγραμματισμό που περιλαμβάνει όχι μόνο τις συναλλαγές εν ζωή, αλλά και τη σύνταξη μιας διαθήκης, η οποία θα περιλαμβάνει τις επιθυμίες του προσώπου για την τύχη της περιουσίας του μετά το θάνατό του. Ο σκοπός του προγραμματισμού είναι να αποφεύγονται, κατά το μέτρο του δυνατού, μελλοντικά προβλήματα.

Εκτός, όμως, από την τακτοποίηση ζητημάτων περιουσιακής φύσης, μεγάλη αξία έχει ο προγραμματισμός προσωπικών ζητημάτων. Παράδειγμα τέτοιου προγραμματισμού είναι η πρόβλεψη για τη φροντίδα του προσώπου σε περίπτωση που αυτό καταστεί ανίκανο να λαμβάνει αποφάσεις για τον εαυτό του.

Συνολικά ο στόχος του οδηγού είναι να πληροφορήσει τον αναγνώστη του σχετικά με ζητήματα περιουσιακής και προσωπικής φύσης, ώστε ο τελευταίος να έχει την ευχέρεια να τα ρυθμίσει σύμφωνα με τις επιθυμίες του και με νομικά έγκυρο τρόπο.

Το βιβλίο διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή (e-book) δωρεάν από τις ιστοσελίδες της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών και των Εκδόσεων Αντ. Ν. Σάκκουλα EE και σε έντυπη μορφή από το κεντρικό κατάστημα του εκδότη και συνεργαζόμενα βιβλιοπωλεία.