Αλλαγή επωνύμου ανηλίκου δια της διοικητικής οδού

Ο Αστικός Κώδικας ορίζει στο άρθρο 1505 ότι «Οι γονείς υποχρεούνται να έχουν προσδιορίσει το επώνυμο των τέκνων τους με κοινή αμετάκλητη δήλωσή τους. Η δήλωση γίνεται πριν από το γάμο, είτε σε συμβολαιογράφο, είτε στον λειτουργό, ενώπιον του οποίου θα τελεσθεί ο γάμος … Το οριζόμενο επώνυμο, κοινό για όλα τα τέκνα, μπορεί να είναι είτε το επώνυμο του ενός από τους γονείς είτε συνδυασμός των επωνύμων τους … Αν οι γονείς παραλείψουν να δηλώσουν το επώνυμο των τέκνων τους, σύμφωνα με τους όρους των προηγούμενων παραγράφων, τα τέκνα έχουν για επώνυμο το επώνυμο του πατέρα τους».-

Η αλλαγή του επωνύμου, σε αντίθεση με την απόκτηση αυτού με τη γέννηση του τέκνου, μπορεί να επιτευχθεί μέσω της διοικητικής οδού. Συγκεκριμένα, ο ενδιαφερόμενος υποβάλλει αίτηση στον Δήμο, στον οποίο είναι εγγεγραμμένος, με την οποία ζητείται η αλλαγή του επωνύμου με περιγραφή των λόγων που τη δικαιολογούν και με την προσκόμιση των δικαιολογητικών, που αναφέρονται στην αριθμό Φ. 42301/13706/27-7-1995/Αρ.20 εγκύκλιο του Υπουργείου Εσωτερικών.-

Ειδικότερα, στο άρθρο μόνο του ν. δ/τος 2573/1953 (Α΄ 241), όπως αντικαταστάθηκε με την παρ. 9 του άρθρου 9 του ν. 2307/1995 (Α΄ 113), ορίζεται ότι: «1. Η πρόσληψη και η αλλαγή επωνύμου … γίνεται με απόφαση του Νομάρχη. … 2. … 3. Με αποφάσεις του Υπουργού Εσωτερικών, που δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, μπορούν να καθορίζονται λεπτομέρειες για τις προϋποθέσεις και τον τρόπο πρόσληψης και αλλαγής επωνύμου …». Στο δε σχετικό με την αλλαγή επωνύμου, Κεφάλαιο Γ΄ της – εκδοθείσης κατ’ εξουσιοδότηση της ως άνω διατάξεως – υπ’ αριθ. Φ. 42301/12167/ 28.6.1995 αποφάσεως του Υφυπουργού Εσωτερικών (ΦΕΚ Β΄ 608), ορίζονται τα εξής: «1. Για την αλλαγή επωνύμου υποβάλλεται στο νομάρχη αίτηση του ενδιαφερομένου … στην οποία πρέπει να ορίζεται λεπτομερώς ο σκοπός για τον οποίο επιδιώκεται η μεταβολή και να δηλώνεται το επώνυμο του οποίου ζητείται η πρόσληψη. Η αίτηση αυτή απευθύνεται στο νομάρχη, στην περιφέρεια του οποίου υπάγεται ο δήμος ή η κοινότητα, στο μητρώο αρρένων ή το δημοτολόγιο του οποίου είναι γραμμένος ο ενδιαφερόμενος. … 2. Ο νομάρχης παραγγέλλει, με δαπάνη του ενδιαφερομένου, τη δημοσίευση περίληψης της αίτησης αλλαγής επωνύμου σε μία εφημερίδα από αυτές που εκδίδονται στην πρωτεύουσα ή την περιφέρεια του νομού, ή γειτονικού νομού. Η περίληψη πρέπει να περιέχει ακριβή σημείωση περί του ονόματος, επαγγέλματος, τόπου και έτους γέννησης και κατοικίας του ενδιαφερομένου, περί του επωνύμου, η απόκτηση του οποίου επιδιώκεται, ως και πρόσκληση σε κάθε αντιτιθέμενο στη ζητούμενη αλλαγή, όπως μέσα σε δεκαπέντε (15) ημέρες από της δημοσιεύσεως, υποβάλει στο Νομάρχη τις αντιρρήσεις του. 3. Μετά την πάροδο της προθεσμίας των δεκαπέντε (15) ημερών, ο νομάρχης εκδίδει αιτιολογημένη απόφαση με την οποία αποδέχεται ή απορρίπτει την αίτηση. Με την ίδια απόφαση, ο νομάρχης αποφαίνεται συγχρόνως και επί των αντιρρήσεων που τυχόν έχουν υποβληθεί κατά της ζητούμενης αλλαγής. Η απόφαση του νομάρχη με την οποία αποδέχεται τη ζητηθείσα αλλαγή επωνύμου, κοινοποιείται στις αρχές που τηρούν δημοτολόγιο και μητρώο αρρένων, στο γραφείο ποινικού μητρώου του οικείου Πρωτοδικείου, στην Εισαγγελία και Αστυνομικές Αρχές του τόπου κατοικίας του ενδιαφερόμενου και στον ενδιαφερόμενο για να την προσκομίσει στην Αστυνομική Αρχή του τόπου της κατοικίας του, κατά την έκδοση δελτίου ταυτότητος. 4. …». Ήδη η ως άνω αρμοδιότητα ασκείται με απόφαση του Δημάρχου, σύμφωνα με την περ. 26 της παρ. ΙΙ του άρθρου 75 του κυρωθέντος με το άρθρο πρώτο του ν. 3463/2006 (Α΄114) Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων, όπως η περίπτωση αυτή προσετέθη με την παρ. 6 του άρθρου 94 του ν. 3852/2010.-

Σε περίπτωση απόρριψης της αίτησης για αλλαγή του επωνύμου, υπάρχει η δυνατότητα προσφυγής κατά της απορριπτικής απόφασης της Διοικήσεως, στα διοικητικά δικαστήρια και ειδικότερα στο Συμβούλιο της Επικρατείας.-

Περαιτέρω, από την νομολογία του ΣτΕ (ΣτΕ 962/2011, 1852/2016, 337/2019 κ.α.) έχει κριθεί ότι: «…από τις παρατεθείσες στην προηγούμενη σκέψη διατάξεις προκύπτει ότι το επώνυμο αποτελεί μεν στοιχείο της προσωπικότητας του ατόμου, πλην η πρόσκτηση ή η αλλαγή του δεν απόκειται στην ιδιωτική βούληση αλλά ενδιαφέρει τη δημόσια τάξη, ως θέμα συναπτόμενο με την ασφάλεια των συναλλαγών και των εννόμων εν γένει σχέσεων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου του ατόμου, χωρεί δε καταρχήν δια της διοικητικής οδού. Το αρμόδιο διοικητικό όργανο, και ήδη ο Δήμαρχος, οφείλει σε κάθε περίπτωση, προπαντός, να εκτιμά τους λόγους που επικαλείται ο αιτών τη μεταβολή του επωνύμου του και να αποφαίνεται ενόψει της σοβαρότητας των λόγων αυτών, εάν ενδείκνυται ή όχι να εγκριθεί η ζητούμενη μεταβολή, αιτιολογώντας ειδικά, από την άποψη αυτή, την απόφασή του. Εξάλλου, κατά την άσκηση της αρμοδιότητάς του αυτής ο Δήμαρχος δεν δεσμεύεται από τυχόν απόψεις άλλων, καταρχήν αναρμόδιων για τα θέματα αλλαγής επωνύμου, υπηρεσιών αλλά οι αποφάσεις του υπόκεινται στην προσφυγή νομιμότητας του άρθρου 227 του ν. 3852/2010.» (βλ. ΣΤΕ 449/2018).-

Αγωγή ακύρωσης της δήλωσης προσδιορισμού επωνύμου των τέκνων λόγω πλάνης, απάτης ή απειλής

Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1505 ΑΚ, οι γονείς υποχρεούνται να έχουν προσδιορίσει το επώνυμο των τέκνων τους με κοινή αμετάκλητη δήλωσή τους πριν από το γάμο, η οποία γίνεται είτε σε συμβολαιογράφο είτε στο λειτουργό, ενώπιον του οποίου θα τελεστεί ο γάμος. Αυτή η κοινή δήλωση των μελλονύμφων αποτελεί συνδικαιοπραξία καθόσον συντίθεται από δύο παράλληλες και αυτοτελείς (αυθυπόστατες) δηλώσεις βούλησης, οι οποίες τείνουν στην επέλευση της ίδια έννομης συνέπειας, δηλαδή στον προσδιορισμό του επωνύμου των τέκνων (I. Σπυριδάκης, Οικογενειακό Δίκαιο, 1983, σελ. 260), με αποτέλεσμα επ’ αυτής να εφαρμόζονται οι περί δικαιοπραξιών διατάξεις (Γ. Κουμάντος, Παραδόσεις Οικογενειακού Δικαίου, 4η Έκδοση, 1985, σελ. 352). Ειδικότερα, η ως άνω δήλωση είναι αμετάκλητη και τούτο για την αποτροπή αβεβαιότητας ως προς το επώνυμο των τέκνων, το αμετάκλητο δε αυτό ισχύει από την τέλεση του γάμου (βλ. 1426/2016 ΠΠΡ ΑΘ).-

Επομένως, εάν η δήλωση των μελλονύμφων είναι ελαττωματική, τότε ως δικαιοπραξία είναι ακυρώσιμη σύμφωνα με τις γενικές περί δικαιοπραξιών διατάζεις εάν εμφιλοχώρησε πλάνη, όχι όμως ως προς τα παραγωγικά αίτια, απάτη ή απειλή (I. Σπυριδάκης, ό.π., σελ. 260, Γ. Παπαδημητρίου, Κατ’ άρθρο ερμηνεία των νέων διατάξεων Οικογενειακού Δικαίου Β`, 1986, άρθρο 1505, σελ. 461 – 462).-

Η αγωγή για την ακύρωση της δήλωσης προσδιορισμού του επωνύμου των τέκνων ασκείται από τον ένα σύζυγο κατά του άλλου συζύγου και του (εφόσον έχει γεννηθεί) τέκνου εάν είναι ενήλικο ή κατά του ειδικού επιτρόπου εάν είναι ανήλικο και εκδικάζεται κατά την τακτική διαδικασία από το Πολυμελές Πρωτοδικείο.-

Τέλος, στην υπ’ αριθμ. 1426/2016 Π.Πρ.Αθ. αναφέρονται τα εξής: «..ο αμετάκλητος χαρακτήρας της δήλωσης των μελλονύμφων δεν αποκλείει τη δυνατότητα να διαρρηχθεί αυτή για ελάττωμα στη βούληση καθόσον στην περίπτωση αυτή δεν πρόκειται για μεταβολή γνώμης, η οποία και θα προσέκρουε στο αμετάκλητο, αλλά για αποκατάσταση της αληθινής βούλησης των μελλονύμφων ως προς το επώνυμο των τέκνων τους. […] Περαιτέρω, από τη στιγμή που η κοινή δήλωση προσδιορισμού του επωνύμου ακυρώνεται, ανακύπτει θέμα εφαρμογής της παρ. 3 του άρθρου 1505 ΑΚ., η εφαρμογή της οποίας συνεπάγεται προνομιακή μεταχείριση του πατέρα, που κατ’ εξαίρεση γίνεται δεκτή από τον κοινό νομοθέτη. Κατά συνέπεια, η παρ. 3 του άρθρου 1505 ΑΚ πρέπει να ερμηνεύεται στενά. Όταν, λοιπόν, ακυρώνεται η δήλωση προσδιορισμού του επωνύμου και, επομένως, παύει αυτή αναδρομικά να υπάρχει, δεν πρόκειται για παράλειψη των μελλονύμφων, όπως απαιτείται για να τύχει εφαρμογής η ως άνω παράγραφος. Η ρύθμιση αυτή (άρθρο 1505 παρ. 3 ΑΚ) είναι συνταγματικά ανεκτή διότι θεωρείται ότι στηρίζεται στο νόμιμο τεκμήριο σιωπηρής «συμφωνίας» των μελλονύμφων, οι οποίοι παρέλειψαν να προβούν σε σχετική δήλωση (Α. Μάνεσης, ό.π., σελ. 27). Εξάλλου, η επιλογή σύνθετου επωνύμου υποδηλώνει σε κάθε περίπτωση τη θέληση των μελλονύμφων να μην έχουν τα τέκνα τούς μόνο το επώνυμο του πατέρα. Θα ήταν, συνεπώς, αντίθετη με τη βούληση αυτή η (αυτόματη) εφαρμογή της παρ. 3 του άρθρου 1505 ΑΚ σε περίπτωση ακύρωσής της. Επομένως, σε περίπτωση που οι μελλόνυμφοι προέβησαν σε δήλωση προσδιορισμού του επωνύμου των τέκνων τους και αυτή ακυρώθηκε λόγω ελαττώματος, δεν εφαρμόζεται η τελευταία ως άνω διάταξη αλλά οι σύζυγοι θα πρέπει να επαναλάβουν, μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, την κοινή δήλωσή τους ενώπιον συμβολαιογράφου. Αντιθέτως, εάν οι σύζυγοι δεν προβούν σε κοινή δήλωσή της βούλησής τους για προσδιορισμό του επωνύμου των τέκνων τους μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, τότε θα εφαρμοστεί η διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 1505 ΑΚ…».-

Ασκούμενη Δικηγόρος

Ελευθερία Αγγελούδη